Điều kiện đăng ký bảo hộ sáng chế

Sáng chế là gì? 

Sáng chế theo quy định tại khoản 12 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) chính là giải pháp kỹ thuật dưới dạng sản phẩm hoặc quy trình nhằm giải quyết một vấn đề cụ thể bằng việc ứng dụng các quy luật tự nhiên. Nói cách khác, sáng chế chính là thành quả của hoạt động nghiên cứu, sáng tạo của con người được thể hiện dưới dạng hữu hình, có thể áp dụng vào thực tiễn sản xuất và đời sống. Đây không chỉ đơn thuần là một ý tưởng, mà phải được hiện thực hóa dưới dạng kỹ thuật có thể vận hành, thử nghiệm và ứng dụng. Chính vì giá trị to lớn đó mà sáng chế trở thành một trong những đối tượng được pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, được ghi nhận cụ thể tại khoản 2 Điều 3 Luật SHTT. Khi được Cục SHTT cấp văn bằng bảo hộ, chủ sở hữu sáng chế sẽ được pháp luật bảo vệ toàn diện quyền lợi, có cơ sở pháp lý để xử lý những hành vi xâm phạm, sao chép hoặc khai thác trái phép sáng chế.

Về đối tượng có quyền đăng ký bảo hộ sáng chế, Điều 86 Luật SHTT đã quy định khá chi tiết nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng cho cả tác giả trực tiếp sáng tạo và tổ chức, cá nhân đầu tư để sáng chế ra đời. Theo đó:

• Tác giả người trực tiếp bằng công sức, trí tuệ, chi phí của mình tạo ra sáng chế có quyền đăng ký bảo hộ. Quyền này xuất phát từ nguyên tắc “ai sáng tạo thì người đó được hưởng thành quả”.
• Tổ chức, cá nhân bỏ kinh phí, đầu tư trang thiết bị, phương tiện vật chất và giao việc, thuê việc để tạo ra sáng chế, thì cũng có quyền đăng ký. Quy định này phản ánh tính thực tiễn bởi trong nhiều trường hợp, tác giả chỉ đóng góp chất xám, còn tổ chức, cá nhân khác lại chịu trách nhiệm toàn bộ về tài chính.
• Trường hợp nhiều bên cùng sáng tạo hoặc cùng đầu tư thì quyền đăng ký chỉ được thực hiện khi tất cả đều đồng ý. Đây là nguyên tắc bảo đảm sự đồng thuận, tránh tranh chấp nội bộ.

Ngoài ra, pháp luật còn mở rộng quyền khi cho phép người có quyền đăng ký được chuyển giao quyền này cho người khác thông qua hợp đồng bằng văn bản hoặc theo quy định thừa kế. Như vậy, quyền đăng ký sáng chế không chỉ gắn liền với tác giả hay nhà đầu tư ban đầu mà còn có thể được lưu chuyển, tạo thành tài sản có giá trị trong giao dịch dân sự, thương mại.

Đối tượng được quyền nộp đơn đăng ký bảo hộ sáng chế

Điều 86 Luật sở hữu trí tuệ quy định các tổ chức, cá nhân sau đây có quyền đăng ký sáng chế, bao gồm:

• Tác giả tạo ra sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí bằng công sức và chi phí của mình;
• Tổ chức, cá nhân đầu tư kinh phí, phương tiện vật chất cho tác giả dưới hình thức giao việc, thuê việc, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác và thỏa thuận đó không trái với quy định theo pháp luật SHTT.

Trường hợp nhiều tổ chức, cá nhân cùng nhau tạo ra hoặc đầu tư để tạo ra sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí thì các tổ chức, cá nhân đó đều có quyền đăng ký và quyền đăng ký đó chỉ được thực hiện nếu được tất cả các tổ chức, cá nhân đó đồng ý.
Người có quyền đăng ký quy định nêu trên có quyền chuyển giao quyền đăng ký cho tổ chức, cá nhân khác dưới hình thức hợp đồng bằng văn bản, để thừa kế hoặc kế thừa theo quy định của pháp luật, kể cả trường hợp đã nộp đơn đăng ký.

Điều kiện đăng ký bảo hộ sáng chế, bằng sáng chế

Điều kiện để sáng chế được bảo hộ được quy định tại Điều 58 Luật SHTT, trong đó yêu cầu cơ bản bao gồm:

• Có tính mới: Đây là điều kiện then chốt, nghĩa là sáng chế chưa từng được công bố công khai dưới bất kỳ hình thức nào trước ngày nộp đơn. Nếu sản phẩm đã bị tiết lộ, ví dụ qua quảng cáo, trưng bày triển lãm hoặc bán ra thị trường, thì sẽ không còn đáp ứng tiêu chí này. Vì vậy, chủ sở hữu cần đặc biệt lưu ý việc nộp đơn trước khi công khai sản phẩm.
• Có trình độ sáng tạo: Sáng chế không được là sự kết hợp hiển nhiên từ những giải pháp đã biết. Nói cách khác, nó phải mang tính đột phá, vượt lên trên trình độ kỹ thuật trung bình của người am hiểu trong lĩnh vực đó. Đây chính là thước đo để phân biệt giữa “sáng chế” và “giải pháp cải tiến”.
• Có khả năng áp dụng công nghiệp: Điều kiện này nhấn mạnh rằng sáng chế phải có khả năng chế tạo hoặc áp dụng lặp đi lặp lại trong sản xuất, mang lại lợi ích kinh tế – xã hội, chứ không chỉ tồn tại trên lý thuyết.

Về thủ tục đăng ký bảo hộ sáng chế, quy trình được thực hiện qua nhiều giai đoạn nhằm đảm bảo sự sàng lọc chặt chẽ:

• Tra cứu sáng chế: Đây là bước quan trọng giúp chủ đơn biết sáng chế của mình có đáp ứng tiêu chí “tính mới” hay không, đồng thời tránh tình trạng nộp đơn nhưng bị từ chối do trùng lặp.
• Chuẩn bị hồ sơ: Hồ sơ bao gồm tờ khai, bản mô tả sáng chế (trình bày chi tiết về cấu tạo, công dụng, phạm vi bảo hộ), bản tóm tắt và các chứng từ lệ phí. Hồ sơ càng được soạn thảo kỹ lưỡng thì khả năng thẩm định thành công càng cao.
• Nộp đơn tại Cục SHTT: Có thể nộp trực tiếp hoặc qua bưu điện. Với các chủ thể nước ngoài, pháp luật yêu cầu phải thông qua tổ chức đại diện sở hữu công nghiệp được cấp phép.
• Thẩm định đơn: Cục SHTT sẽ xem xét cả hình thức lẫn nội dung để đánh giá tính hợp lệ. Quá trình này có thể kéo dài nhiều năm, bởi yêu cầu phải tra cứu trong hệ thống quốc tế để đối chiếu.
• Cấp văn bằng bảo hộ: Nếu đáp ứng đủ điều kiện, chủ đơn sẽ nhận được Bằng độc quyền sáng chế, trở thành cơ sở pháp lý vững chắc để khai thác và bảo vệ quyền lợi

Thủ tục đăng ký sáng chế

Thủ tục đăng bằng sáng chế được tiến hành qua các bước sau:

• Bước 1: Tra cứu sáng chế trước khi nộp đơn
• Bước 2: Chuẩn bị hồ sơ cho việc đăng ký sáng chế
• Bước 3: Nộp đơn đăng ký tới Cục sở hữu trí tuệ
• Bước 4: Thẩm định đơn sáng chế tại Cục sở hữu trí tuệ
• Bước 5: Nhận giấy chứng nhận đăng ký bảo hộ sáng chế

Hồ sơ đăng ký bảo hộ sáng chế

Hồ sơ đăng ký sáng chế cũng đòi hỏi tính chi tiết cao. Bản mô tả phải thể hiện rõ ràng, đủ để người có trình độ trung bình trong lĩnh vực đó có thể thực hiện được. Đây là yếu tố mang tính kỹ thuật nhưng lại quyết định đến phạm vi bảo hộ sau này. Nếu mô tả mơ hồ hoặc thiếu sót, sáng chế có thể bị từ chối hoặc bị thu hẹp phạm vi bảo hộ: 

• Tờ khai (đơn) đăng ký bảo hộ sáng chế theo mẫu chung (02 bản được soạn thảo và ký bởi chủ đơn hoặc người được chủ đơn ủy quyền);
• Bản mô tả sáng chế bao gồm 03 phần: phần mô tả; yêu cầu bảo hộ sáng chế; hình vẽ/sơ đồ (nếu có);
• Bản tóm tắt sáng chế đăng ký;
• Chứng từ lệ phí khi nộp đơn đăng ký sáng chế.

Ngoài tài liệu trên, trường hợp chủ đơn sử dụng dịch vụ đăng ký sáng chế của tổ chức dịch vụ sẽ cần thêm Giấy ủy quyền đăng ký.

Cơ quan duy nhất tại Việt Nam có thẩm quyền tiếp nhận và cấp văn bằng bảo hộ sáng chế là Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam (trụ sở chính tại Hà Nội, và 2 văn phòng đại diện tại TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng). Điều này tạo nên tính tập trung, thống nhất, đồng thời giúp việc quản lý dữ liệu và tra cứu sáng chế được hiệu quả hơn.

Thời hạn bảo hộ sáng chế theo khoản 4 Điều 93 Luật SHTT là 20 năm kể từ ngày nộp đơn. Đây là khoảng thời gian tương đối dài, đủ để chủ sở hữu khai thác thương mại, thu hồi vốn đầu tư và tạo lợi nhuận. Sau khi hết thời hạn, sáng chế sẽ rơi vào phạm vi công cộng, nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể sử dụng mà không cần xin phép hay trả phí. Quy định này cân bằng giữa lợi ích của cá nhân/tổ chức sáng tạo với lợi ích chung của xã hội.

Nơi nộp đơn đăng ký bảo hộ sáng chế

Cơ quan duy nhất tại Việt nam tiếp nhận hồ sơ đăng ký sáng chế, xem xét hồ sơ và cấp văn bằng bảo hộ sáng chế là Cục sở hữu trí tuệ Việt Nam.

(Địa chỉ: số 386 đường Nguyễn Trãi, quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội).

Ngoài trụ sở chính tại Hà Nội, Cục sở hữu trí tuệ còn có 02 văn phòng đại diện tại thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Chủ sở hữu đăng ký sáng chế có thể lựa nộp đơn đăng ký sáng chế tại một trong các địa chỉ nêu trên bằng hình thức nộp trực tiếp hoặc nộp qua đường bưu điện.

Đối với các tổ chức/cá nhân/công ty nước ngoài và không có văn phòng đại diện tại Việt Nam, khi tiến hành thủ tục đăng ký sáng chế bắt buộc phải ủy quyền cho Tổ chức đại diện Sở hữu trí tuệ nộp đơn đăng ký.

Thời hạn bảo hộ sáng chế

Theo quy định tại Khoản 4 Điều 93 Luật sở hữu trí tuệ thời gian bảo hộ của văn bằng sáng chế là 20 năm kể từ ngày nộp đơn.

Tổng kết 

Có thể thấy, sáng chế không chỉ là thành quả sáng tạo mang tính kỹ thuật mà còn là một loại tài sản trí tuệ có giá trị thương mại to lớn, góp phần thúc đẩy sự đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Quy trình đăng ký bảo hộ sáng chế tại Việt Nam được thiết kế chặt chẽ, từ khâu xác định chủ thể có quyền đăng ký, đáp ứng các điều kiện bảo hộ, đến việc thẩm định và cấp văn bằng. Chính sự chặt chẽ này đảm bảo rằng chỉ những giải pháp thực sự mới, sáng tạo và có khả năng áp dụng thực tiễn mới được công nhận. Việc được bảo hộ trong thời hạn 20 năm tạo điều kiện cho chủ sở hữu yên tâm đầu tư, khai thác và thương mại hóa sáng chế, trong khi sau đó xã hội cũng được hưởng lợi khi sáng chế trở thành tri thức chung. Do đó, đăng ký bảo hộ sáng chế là bước đi không thể thiếu đối với bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào muốn biến ý tưởng sáng tạo thành tài sản có giá trị bền vững.